ستاد احیای دریاچه ارومیه
سال ۱۴۰۰-۱۳۹۹
هدف از طرح این مطالعه اهداف زیر را دنبال خواهد کرد:
● ارتقای دانش حکمرانی آب از طریق تولید محتوای علمی مناسب
● تحلیل وضع موجود حکمرانی آب در حوضه آبریز ارومیه
هدف اصلی این طرح بررسی نقش کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه (و ستاد احیای دریاچه ارومیه به عنوان دبیرخانه این کارگروه) در بهبود حکمرانی آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه
شرح موضوع موضوع قرارداد
در پي تشدید بحران خشك شدن دریاچه ارومیه و همزمان با تغییر دولت دهم در سال ۱۳۹۲ ،موضوع احیای دریاچه ارومیه در نخستین جلسه هیئت دولت مطرح و کارگروهی برای یافتن راه حل احیا تشکیل شد. پیچیدگی، وسعت، ماهیت چند سطحی-چند بعدی برنامه‌های احیا و نیاز به اقدامات ویژه، اغلب صاحب نظران را به این نتیجه رساند که اجرای این برنامه‌ها از توان نظام مدیریت قبلی آب کشور (نظامی که کاستی‌های آن موجب بروز بحران شده بود) خارج است. نیاز به ساختار جدیدی با اختیارات ویژه برای انجام این مأموریت احساس می شد که در نهایت با اختیارات ریاست جمهوری کارگروه ملی نجات و به تبع آن ستاد احیای دریاچه ارومیه (به عنوان دبیرخانه این کارگروه) شکل گرفتند و نقشه راهی برای احیای دریاچه ارومیه تهیه شد. در حال حاضر، این ساختار جدید به عنوان پایلوتی برای اصالح نظام حکمرانی آب در کشور مطرح است و از آنجایی که عملکرد این ستاد با موفقیتهای نسبی همراه بوده (متوقف شدن روند خشك شدن دریاچه) با الگوگیری از این مدل چندین کارگروه مشابه مانند کارگروه نجات خلیج گرگان، کارگروه ملی نجات زاینده رود و غیره شکل گرفته‌اند. این در حالی است که هنوز ارزیابی جامعی از عملکرد این ستاد صورت نگرفته است. بررسی حاضر در نظر دارد به ارزیابي عملکرد این ستاد از منظر شاخص‌های حکمرانی آب بپردازد. به طور خالصه این طرح سه خروجی اصلی خواهد داشت. در ابتدا و با توجه به نو بودن موضوع حکمرانی آب در کشور، این طرح در نظر دارد با تولید محتوای مناسب در زمینه حکمرانی آب باعث ارتقای دانش فعالین احیای دریاچه ارومیه در مورد حکمرانی آب شود. سپس به دنبال ارزیابی عملکرد ستاد از منظر حکمرانی آب می‌باشد به نحوی که مشخص شود شکل‌گیری ستاد احیا چه بهبودی در حکمرانی آب حوضه ارومیه ایجاد کرد است و چه کاستی‌هایی همچنان موجود است. برای اجرا کار سه تیم مطالعاتی، خبرگانی و پشتیبانی تشکیل و در قالب روش شناسی اندیشگاهی فعالیت خواهند کرد. تیم مطالعاتی محتوای علمی الزامی را تولید و در اختیار تیم خبرگان قرار خواهد داد. تیم خبرگان سه وظیفه اصلی بر عهده خواهند داشت. ۱ -اعتبارسنجی مطالعات و تأیید محتوای خروجی‌ها، ۲ -سنجش وضعیت موجود حکمرانی آب و ۳ -ارائه پیشنهادهای برای ادامه کار احیا. تیم پیشتیبانی نیز وظیفه هماهنگی جلسات خبرگانی و امور مرتبط با چاپ و صفحه آرایی گزارش‌ها را بر عهده خواهد داشت. در نهایت خروجی‌های این طرح در سه سطح برای استفاده ۱ -عموم مردم، ۲- مدیران اجرایی (مدیران ستاد و وزارتخانه‌ها) و ۳ -سیاستگذاران تنظیم و اراده خواهد شد.
ضرورت انجام طرح
مسئله خشك شدن دریاچه ارومیه محصول عوامل پیچیده و متعدد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و محیط زیستی است که می‌توان آن را در دسته مسائل بغرنج دسته بندی کرد. این نوع مسائل دارای تعریف و یا راه حل مشخصی نیستند. بدین معنی که راه حل چند بعدی، غیر خطی، پویا و وابسته به تعریف مسئله است. اغلب زمان کمی برای پاسخ به این مسائل وجود دارد و هزینه‌های شکست جهت پاسخ به آنها بالاست (منبع: درآمدی بر مفهوم حکمرانی شبکه ای؛ و...). حال دولت )به عنوان اصلی‌ترین متولی) با تشکیل کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه و استفاده از متخصصان مختلف به دنبال حل این مسئله بغرنج می‌باشد. روش حل این مسئله برای نخستین بار در کشور پیاده شده و به عنوان پایلوت برای اصالح حکمرانی آب تلقی می‌شود، بنابراین ضروری است که این روش حل، مورد مطالعه و ارزیابی قرارگیرد تا در ادامه بتوان از این تجربه به خوبی در راه اصلاح حکمرانی آب کشور بهره برد. از طرفی موضوع و نگاه حکمرانی آب در کشور به تازگی مطرح و خلاء پژوهشی و دانشی در این موضوع وجود دارد. به طور خلاصه می‌توان ضرورت این تحقیق را در موارد زیر خلاصه نمود:
● نیاز به توجه به حکمرانی آب جهت اصلاح وضع موجود آبی در کشور
● سازوکار نجات دریاچه ارومیه در واقع مدل جدیدی از حکمرانی و برنامه‌ریزی در کشور است که در صورت موفقیت در پیاده‌سازی، الگوی مناسبی برای سایر نقاط خواهد بود. بنابراین باید به درستی آن را ارزیابی نمود.
● پیاده‌سازی برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه توسط ستاد احیا به دلیل وجود سیستم‌های فعال موازی از درجه پیچیدگی بالایی برخوردار است. شناخت درس آموخته‌های این فرایند بسیار ارزشمند است.
شرح خدمات و مراحل طرح
۱-انجام مطالعات توسط تیم مطالعاتی
۲- جلسات انديشگاهی تیم خبرگان
۳- نشست تخصصی ارزيابی روند حكمرانی آب در فرآيند احیای درياچه ارومیه (در ارومیه و تهران(
۴-تدوين گزارشهای تخصصی
۵-جمع بندی و تدوين گزارش نهايی
۶- تهیه و تدوين فیلمهای کوتاه
۷- برگزاری نشست خبری
نتایج و خروجی‌های طرح
خروجی‌های اين پژوهش به صورت زير در اختیار کارفرما قرار خواهد گرفت:
۱-گزارشهای تخصصی شامل:
● مبانی نظری حكمرانی آب و مدل‌های ارزيابی آن
● مدل‌های ارزيابی حكمرانی آب در حوضه آبريز درياچه ارومیه
● بررسی عملكرد ستاد احیا از منظر شاخص‌های حكمرانی
● گزارش نهايی در سه سطح مخاطبان عام، دانشگاهیان و سیاستگذاران
● گزارش اظهار نظر کارشناسی در خصوص اساسنامه پیشنهادی مرکز مديريت، هماهنگی و آينده پژوهشی درياچه ارومیه
۲-برگزاری جلسات آنلاين انديشگاهی و وبینارهای تخصصی
● هفت جلسه آنلاين انديشگاهی در کمیته حكمرانی انجمن
● وبینار تخصصی ارزيابی روند حكمرانی آب در فرآيند احیای درياچه ارومیه با حضور متخصصان حوضه آبريز درياچه ارومیه
● وبینار تخصصی ارزيابی روند حكمرانی آب در فرآيند احیای درياچه ارومیه با حضور متخصصان ملی
3 -تهیه و تدوين فیلمهای کوتاه
● فیلم کوتاه خبری از خروجی‌ها به مدت 2 دقیقه
● فیلم کوتاه مستند از خروجی‌ها به مدت 5 الی 10 دقیقه
